به‌نی ئومه‌ییه‌ د‌ د‌ه‌مێ عوسمان د‌ا



پشتی عومه‌رێ خه‌تتاب د‌ه‌ما عوسمان ژ خه‌لیفه‌تیا موسلمانا را ھات بژارتن[1] و كه‌ت شوونا پێغه‌مبه‌ر د‌ا و بی پێشكارێ ئوممه‌تێ و خۆرت بی د‌ه‌رفه‌ته‌ك باش ژ به‌نی ئومه‌ییه‌ را ھات پێش، پێ وێ یێكێ خوه‌ست و ڤیانێن وان له‌یلان د‌ا و تاریتی ژ ناڤ چوو و نه‌فه‌سه‌ك رحه‌ت كێشان و ھه‌چكێ سه‌ركه‌تنێ گرتن و شه‌ڤا تاری یا خوه‌زیێن وان یێن ژ د‌ه‌ستچویی و حزبا وان یا فه‌شه‌ل بویی سه‌ر ھات و ل وان بی صبه‌ھ.

ته‌قد‌یر د‌ شه‌ڤ و رۆژان د‌ا د‌ھه‌ركێ د‌ا خه‌لك بێ جه‌رباند‌ن و بێژنگ كرن، ڤێجا ئه‌ڤ بی كو رێڤه‌برنا گه‌ل و ئوممه‌تێ ما ب ھێڤیا وان ڤه‌ و ئه‌وان ژ خوه‌را پێ له‌یزت.

مه‌ نھا نه‌ لبه‌ره‌ ئه‌م به‌حسا قه‌ومینێن د‌ه‌مێ خه‌لیفه‌ عوسمان بكین و بێژین كانێ كورێن بابكێن وی چ به‌لا و گیروگرفت ب سه‌رێ موسلمانان د‌ا ئانین.

د‌ه‌ما مه‌روانێ كورێ حه‌كه‌م[2] بویی ئه‌میند‌ارێ گشتی و وه‌زیرێ تایبه‌تێ خه‌لیفێ نوو، ملك و مال ژ خوه‌ را بر و پێنجیێكا غه‌نیمه‌تێ كر تایبه‌تێ خوه‌ و مالێ ئوممه‌تێ د‌اعیرا و گھا رحه‌تی و خوه‌شییێ. ئه‌وان حوكومد‌اری ب د‌ه‌ستخوه‌ گرت و و وه‌ك له‌یستنا پێ گۆیێ د‌ مه‌ید‌انێ د‌ا ب حوكومد‌ارییێ له‌یستن و وه‌ك مه‌یموونا ب منبه‌را ره‌سوولێ خود‌ا ڤه‌ صه‌لات و سه‌لام ل وی و ئالێ وی ژێلل چوون[3].

ئه‌م ڤێگاڤێ به‌حسا وی د‌ه‌می و گیروگرفتێن وێ ناكین و ناكه‌ڤین خره‌جرێ د‌ه‌رحه‌ق مه‌سه‌له‌ و عه‌رد‌ێن كو بویین سه‌به‌بێ سه‌ركه‌تنا عوسمان د‌ بژارتنێ د‌ا، چكو ئه‌وی نه‌ وه‌ك عه‌لی سابقه‌ د‌ ئسلامێ د‌ا ھه‌بی نه‌ ژی قرابه‌تا گه‌ل پێغه‌مبه‌ر صه‌لات و سه‌لام ل وی و ئالێ وی، ئه‌گه‌ر بژارتنه‌ك ئازاد‌ و گوورا قالبێن د‌ورست ژی ھه‌بیا ئه‌و نه‌ سه‌راتر بی ژ عه‌لی.

ھه‌ما نھا ئه‌م به‌حسا قه‌ومینێن وی د‌ه‌می نه‌كین كو د‌ل پێ د‌ێشێ، چه‌وا كو د‌ه‌ما ئه‌وی كلید‌ێن حوكومد‌اریێ كرین د‌ه‌ستێ كورێن بابكێ خوه‌ د‌ا، صه‌حابیێن پێغه‌مبه‌رێ خود‌ێ صه‌لات و سه‌لام ل وی و ئالێ وی ژێ قه‌تییان و پاشیرا ژی ھلپه‌رین كرن و ئه‌و د‌ مالا وی د‌ا كوشتن و گه‌ل عه‌لی به‌یعه‌ت كرن.



[1] عوسمانێ كورێ عه‌ففان كورێ عاص كورێ ئومه‌ییه‌ كورێ عه‌بد‌وشه‌مس، د‌ایكا وی ئه‌روا كه‌چا كه‌ریزێ كورێ ره‌بیعه‌یێ كورێ حه‌بیبێ كورێ عه‌بدوشه‌مسه‌. ژ خه‌لیفه‌تیێ را د‌ سالا ٢٣ ێ ھجری د‌ا به‌یعه‌ت گه‌ل ھات كرن و د‌ صبه‌ھا رۆژا ئینیێ ١٨ ێ زیحججه‌ یا سالا ٣٥ ێ ھجری ھات كوشتن، خه‌لیفه‌تی یا وی ١٢ سالا بویه‌‌، ٢٢ شه‌ڤا ل مالا خوه‌ د‌ا د‌وورا وی ھاتیه‌ گرتن و د‌ ھه‌شكه‌وكه‌بێ د‌ا ھاتیه‌ ڤه‌شارتن. د‌ه‌رحه‌ق ته‌مه‌ن و عه‌مرێ وی د‌ا ئختلاف ھه‌یه‌، ٩٠ سال و ٨٨ سال و ٧٥ سال و ٨٦ سال و ھه‌ر وھا ٦٣ سال گووتنه‌. ڤێ د‌ه‌رحه‌قێ د‌ا بنێره‌ تاریخا طه‌به‌ری ج ٢ قه‌ومینێن سالا ٣٥ ێ ھجری.

[2] مه‌روان ب وێ چه‌ند‌ێ ھاتیه‌ ناس كرن كو ل په‌ی نه‌د‌ورستیێ بویه‌‌، د‌ه‌ما ژ خه‌لیفه‌تیێ را به‌یعه‌ت گه‌ل ھات كرن برایێ وی عه‌بد‌ورره‌حمانێ كورێ حه‌كه‌م د‌ه‌رحه‌ق وی د‌ا وھا گووتیه‌: خود‌ێ وان كه‌سان ژ ره‌حمه‌تا خوه‌ د‌وور بكێ، ئه‌وێن كێلكا نه‌حه‌قیێ سه‌ر سه‌رێ خه‌لكێ ڤه‌د‌ایین كو تشتا د‌خازێ د‌ك‌ێ و یا ناخازێ پێشیێ لێ د‌گرێ.

عه‌لی سه‌لام لێ بن لێ نێری و گووت: وه‌ی ژ ته‌ ره‌! وێ ئوممه‌تا موحه‌ممه‌د‌ ژ د‌ه‌ستێ ته‌ و كورێن ته‌ بكه‌ڤێ به‌لایێ. پشتی موعاوییه‌‌ یێ كورێ یه‌زید‌ د‌ سالا ٦٤ ێ ھجری د‌ا به‌یعه‌ت د‌گه‌ل ھات كرن؛ د‌ سالا ٦٥ ێ ھجری د‌ا ژی ب د‌ه‌ستێ ژنا خوه‌ ئوممو خالدێ‌ كورێ یه‌زید‌ ھات كوشتن، ئه‌و ژ وا كێم كه‌سا یه‌ كو ب د‌ه‌ستێ ژنێ ھاتیه‌ كوشتن. ڤێ د‌ه‌رحه‌قێ د‌ا بنێره‌ كتێبا ئبن عه‌بد‌ول بر، ج ٣، ر ٤٢٨ د‌ حاشیووكا كتێبا ئسابه‌ د‌ا ھاتیه‌، چاپا یێكێ سالا ١٣٢٨. حه‌كه‌مێ كورێ عاص ژی ئه‌و كه‌سه‌ كو پێغه‌مبه‌ر صه‌له‌وات ل وی و ئالێ وی ئه‌و ژ مه‌د‌ینایێ د‌ه‌رانیی و رێكری طائفێ، پشتی ھنگێ د‌ د‌ه‌مێ خه‌لیفه‌تیا عوسمان د‌ا زڤری و ھات مه‌د‌ینایێ. زوھه‌ری و عه‌طا نڤیسینه‌ كو صه‌حابێن پێغه‌مبه‌ر صه‌له‌وات ل وی و ئالێ وی ھاتن بالێ وه‌كی د‌یتن پێغه‌مبه‌ر له‌عنه‌تا د‌د‌ێ حه‌كه‌م، گووتن: چ بویه‌‌، چ كریه‌ ئه‌ی ره‌سوولێ خود‌ا؟! كه‌ره‌م كر: ئه‌ز به‌ر د‌یوار ره‌ د‌ه‌رباز د‌بووما د‌گه‌ل فلان ژنا خوه‌، ئه‌و ھات پێشیا من و مه‌عدێ خوه‌ ل من كرن گرێ و یاریێ خوه‌ ب من كرن. ھه‌ر وھا پێغه‌مبه‌ر صه‌له‌وات ل وی و ئالێ وی به‌ر حه‌كه‌م را د‌ه‌رباز بوو كو حه‌كه‌م طه‌ڤزێ خوه‌ ل پێغه‌مبه‌ر كر؛ د‌ه‌ما پێغه‌مبه‌ر صه‌له‌وات ل وی و ئالێ وی ئه‌و وھا د‌یت بێد‌وعایی لێ كر.

جاره‌كی حه‌كه‌م به‌ر پێغه‌مبه‌ر را د‌ه‌رباز بوو، پێغه‌مبه‌ر صه‌لات و سه‌لام لێ بن وھا گووت: وه‌ی نه‌خوه‌شیێ ژ ئوممه‌تا من ره‌ ژ به‌ر زارووكێن وی. د‌ حه‌د‌یسا عائشه‌ د‌ا وھا ھاتیه‌: گووت مه‌روان، ما تو نه‌ ئه‌وی یێ د‌ه‌ما ئه‌ز حازر، پێغه‌مبه‌ر صه‌له‌وات ل وی و ئالێ وی له‌عنه‌ت ل بابێ ته‌ كری و تو ل پشتا وی د‌ا بوویی و پێغه‌مبه‌ر ئه‌و ژ مه‌د‌ینایێ د‌ه‌رانی و رێكر طائفێ. ئه‌و د‌ د‌ه‌مێ خلافه‌تا عوسمان د‌ه‌ د‌ سالا ٣٢ ێ ھجری د‌ا مر و خه‌لكێ پر خرابیا وی د‌گووتا. ڤێ د‌ه‌رحه‌قێ د‌ا بنێره‌، ئسابه‌ ج ١، ر ٣٤٦



1 next