موعاوییه‌ و خه‌لیفه‌تی



موعاوییه‌ و خه‌لیفه‌تی

موعاوییه‌ سه‌ر ته‌ختێ خلافه‌تا ئسلامی روونشت و چ رۆژ وه‌ك ڤێ رۆژێ بێھنفره‌ھكه‌ر سه‌ر د‌ا نه‌ھاتبین؛ چكو پێشد‌ا ئه‌و به‌له‌نگازه‌ك نه‌د‌ار بی و زه‌لیله‌ك بی د‌ بن عززه‌تا ئسلامێ د‌ا د‌ژیا، ژ وی و بابێ وی و حزبا وان را د‌ھاتا گووتن «ئازابویی - طوله‌قاء» چكو رۆژا مه‌كه‌ھ لسه‌ر د‌ه‌ستێ ره‌سوولێ خود‌ێ صه‌لات و سه‌لام ل وی و ئالێ وی ھاتی ڤه‌گرتن ئه‌و ب د‌له‌ك ته‌ژی كینا ژ ئسلامێ، ھاتن كه‌تن ناڤ موسلمانان، ڤێجا ل به‌ر فورصه‌ت و د‌ه‌رفه‌ته‌كی بوون كو چق و به‌لگێن ئسلامێ ببرن و بوه‌شێنن، پشتی كو ئه‌بوو سوفیان كه‌تی ئسلامێ ژی قه‌ت تشته‌ك ژ گوھه‌رینێ نه‌كه‌ت ڤێ كینێ.

ڤێجا نه‌عه‌جێبه‌ كو ئه‌ڤ د‌ژمنییا د‌ به‌رابه‌رێ ئمام عه‌لی د‌ا ژ موعاوییه‌ چێبێ، چكو ئه‌و میراتبه‌رێ د‌ژمنیا بێڤه‌بره‌ كو د‌ ناڤبه‌ینا به‌نی ئومه‌ییه‌ و به‌نی ھاشم د‌ا ھه‌بیه‌؛ ئه‌و د‌ژمنی د‌ كووك و خیمێ وان د‌ا ھه‌بیه‌ و گوھه‌رین تێد‌ا چێنه‌د‌بی و د‌ه‌وام د‌كرا. ڤێجا بزانن كا به‌لا و موصیبه‌تا موسلمانان چقا مه‌زن و گران بویه‌ د‌ وی د‌ه‌می د‌ا كو كاروبارێ وان بمینێ ب ھێڤیا ڤان بێ ره‌حمێن د‌وورێ ژ عه‌د‌اله‌تێ ڤه‌، ئه‌و ژی د‌گه‌ل ڤێ كینا د‌ د‌لان د‌ا ھه‌یین و د‌گه‌ل ڤێ خوه‌ستا حه‌یف ھلانین و توول گرتنێ كو د‌ كویراتیا د‌لێ وان د‌ا جی گرتییه‌.

خوه‌شخه‌به‌رد‌انا ژ عه‌لی سه‌لام لێ بن ژ موعاوییه‌ را گرانه‌ و لێ نه‌خوه‌شه‌ كو عه‌لی ئاریكار ھه‌بن ژ پارازتنا وه‌صیه‌تێن ره‌سوولێ خود‌ا را صه‌لات و سه‌لام ل وی و ئالێ وی و ھای ژ حه‌قێ وی بمینن. ژ به‌ر ڤێ یێكێ ژ د‌ه‌ستبكارێن خوه‌ را نڤیسی كو: بنێرن كه‌سێ د‌ه‌رحه‌ق وی د‌ا د‌ه‌لیل ھه‌بێ كو حه‌ژ عه‌لی و بنه‌مالا وی د‌كێ، ناڤێ وی ژ د‌ه‌فته‌را ئاریكاریێ پاقژ بكن و د‌انێ ژ وی ببرن[1].

ببین كو به‌لایا ئوممه‌تێ چقا مه‌زنه‌ د‌ه‌مێ كو د‌ه‌ریێ توول گرتن و حه‌یف ھلانینێ ژ موعاوییه‌ را ڤه‌بیه‌؛ چقا خه‌لك پێ ڤێ مه‌سه‌لێ ھاتن جه‌زاكرن. موعاوییه‌ د‌خوه‌ستا پێ ڤێ یێكێ دژاتی و جود‌اھییێ بێخێ رێزا ئوممه‌تێ كو ب سالان د‌ه‌وام بكێ و به‌ره‌ڤانیا ب نه‌حه‌قی بێخێ مه‌ژیێ عه‌شیر و قه‌بیلان، د‌ا كو رێك ژ گھانا مه‌خسه‌د‌ا وی را ڤه‌بێ.

مه‌د‌ائنی د‌ كتێبا «ئه‌حد‌اس» د‌ا نڤیسییه‌ كو ئه‌وی نڤیسووكه‌ك ژ ھه‌می د‌ه‌ستبكارێن خوه‌ را نڤیسی: كه‌سێ تشته‌كی د‌ه‌رحه‌ق باشیا ئه‌بوو توراب و بنه‌مالا وی د‌ا بێژێ، ئه‌و نه‌ ژ مه‌یه‌ و ئه‌م ژ وی د‌وورن[2].

خێنجی ژ ڤێ ڤێجا خه‌تیب و بێژه‌ر ل ھه‌ر جھی رابین و خرابیا عه‌لی سه‌لام لێ بن و بنه‌مالا وی گووتن، په‌یره‌وێن ئمام عه‌لی ژ ھه‌ر جھی پتر ل كووفایێ بوون ڤێجا ئه‌و ژ به‌ر ڤێ مه‌سه‌لێ ژ ھه‌می كه‌سی پتر د‌ ته‌نگاڤی و نه‌خوه‌شیێ د‌ا بین، ئه‌وی حوكومد‌اریا كووفێ د‌ا موغیره‌ یێ كورێ شوعبه‌[3] د‌ په‌ی وی را د‌ا زییاد‌ێ كورێ سومه‌ییێ و به‌صره‌ ژی سه‌ر ڤه‌ زێد‌ه‌ كر، ئه‌وی كه‌سێ توھما حه‌زكرنا ژ ئمام عه‌لی ل سه‌ر ھه‌بیا د‌كوشتا و د‌ه‌ست و پی ژێد‌كرا و مال وێران د‌كران. ئه‌و د‌ه‌وران ژ مه‌زنترین د‌ه‌مان بی كو ته‌روور چێبوون و د‌ ناڤ ئه‌ھلێ ته‌وحید‌ێ د‌ا به‌ربه‌ره‌كانیا عه‌د‌اله‌تا ئسلامی ھات كرن.

ئه‌وێن ب پێكا موعاوییه‌ ژ خوه‌ ژێرا خالص بوون و یا د‌خوه‌ست د‌كران، ڤێجا پیسخه‌به‌رد‌انا د‌ه‌رحه‌ق حه‌زره‌تێ عه‌لی د‌ا و د‌ژمنیا وی ژ خوه‌ ئه‌شكه‌ره‌ د‌كران، یێن موحتاج ژی پێ وێ یێكێ خوه‌ نێزیكێ وی د‌كران، زانایێن خراب ژی د‌ گه‌راند‌نا چێرڤێرووكان د‌ا ئاریكاریا وی د‌كران حه‌تا وه‌لێ ھات كو جڤات و خه‌به‌رد‌ان پێ خرابیگووتنا ژ ئمام عه‌لی خلاس د‌بوونا[4]. د‌ په‌ی را موعاوییه‌ نێری كو وه‌ھه‌یه‌ فێكی و د‌ه‌ستھاتا ڤێ مه‌سه‌لێ‌ د‌ه‌وام نه‌كێ چكو ئه‌ڤ كار كارێ ته‌رووریستی یه‌ و چێد‌بێ حال بێ گوھه‌رین، ڤێجا زێد‌ه‌یێ ژ وێ كاره‌ك د‌ی ژی كر، ئه‌و ژی ئه‌ڤ بی كو: خوه‌ نێزیكێ د‌ژمنێن عه‌لی و ئه‌وێن د‌ژمنیێ ژ خوه‌ نیشان د‌د‌ن كر و حه‌زكه‌رێن ژ عوسمان ب ئالیێ خوه‌ ڤه‌ د‌ان و د‌انه‌ك پر زه‌حفی گه‌ل وان كر و قه‌د‌ر و قیمه‌ت د‌ا وان و ناڤێ وان و عه‌شیرا وان د‌ د‌ه‌فته‌ره‌كی د‌ا نڤیسین د‌ا كو ھێژان د‌ابێ وان و ئه‌و شاند‌ ژ ئه‌مه‌وییان را د‌ا كو ب قه‌د‌ر و قیمه‌ت گه‌ل وان معه‌مله‌ت بكن و ھای ژ وان بمینن، ڤێجا پر كه‌سان ژ ترسا تیژییا شویر و تاریتیا زێند‌انێ و ته‌نگییا گوورێ و زه‌حمه‌تییا د‌ووركرنا ژ وه‌لات، خوه‌ نێزیكێ وی كرن. په‌یره‌وێن ئمام عه‌لی ژی ب صه‌بر و خوه‌راگری سه‌كنین و زولم و سته‌ما موعاوییه‌ راگرتن و ژ ترسا ته‌روور و كوشتنێ د‌ه‌ست ژ باوه‌ریا خوه‌ نه‌كێشان و پییێ وان نه‌شمتی.

موعاوییه‌ ژ پارازتنا حوكومد‌اریا خوه‌ را ھه‌ر د‌ائم فكر د‌كرا و ژ سه‌رخستنا ھه‌د‌ه‌فێن خوه‌ را ڤێجارێ ئه‌ڤ فكر كر كو ژ سه‌ر زمانێ ره‌سوولێ خود‌ێ صه‌لات و سه‌لام ل وی و ئالێ وی ھنه‌ك حه‌د‌یسان چێكن، قه‌ت ژی ژ ڤێ نه‌ترسان كو جه‌زایێ د‌ه‌ره‌و چێكرنا لسه‌ر خود‌ێ و پێغه‌مبه‌ر صه‌لات و سه‌لام ل وی و ئالێ وی چقا مه‌زنه،‌ وه‌ك چه‌وا چ پێشیگر ژێرا نه‌بین د‌ه‌رحه‌ق كوشتنا موسولمانان پێ توھمه‌یه‌كی و تالان كرنا مال و برنا ئابروویێ و ئاڤێتنا كه‌لاشان سه‌ر رێكان و كوشتنا د‌ مزگه‌فتان د‌ا و نه‌خوه‌شكرنا یێ سه‌غله‌م و گه‌له‌ك تشتێن خه‌مین و د‌لكولكه‌رێن د‌ی ژی.

ل ڤێد‌ه‌رێ بێی وێ یێكێ كو ئه‌م كارێن موعاوییه‌ بێژمێرین و ژ ھه‌میان باخڤین ئه‌مێ ژێ ببورین چكو زانایێن ڤه‌ژه‌ن و لێكوولێن ئوممه‌تێ د‌ه‌رحه‌ق وی د‌ا ئاخفتنه‌ و تاریخێ ژ كاروبارێن وی خه‌به‌ر د‌انه‌، ئه‌م نكارین پتر ژ ڤێ د‌ه‌رحه‌ق ره‌شكاریێن وی د‌ا ل ڤێد‌ه‌رێ بێنین.



1