ئسبات كرنا واجب الوجود‌



د‌اگرێ:
پێشه‌كی

د‌ د‌ه‌رسا پێشیێ د‌ا مه‌ گووت كو فه‌یله‌سووف و زانایێن علمێ كه‌لام گه‌له‌ك د‌ه‌لیل ژ سابت كرنا ھه‌بوونا خود‌ێ را ئانینه‌ كو د‌ كتێبێن به‌رفره‌ھێن فه‌لسه‌فه‌ و كه‌لام د‌ا نڤیسین٪ مه‌ ژ ناڤ ھه‌میان بورھانه‌ك (د‌ه‌لیل) تنێ بژارت كو موحتاجێ پێشه‌كیێن كێمتره‌ و قاھیمه‌ و زووكا ژی مرووڤ د‌كارێ فێھم بكێ٪ لێبه‌لێ گه‌ره‌كه‌ بێ زانین كو ئه‌ڤ د‌ه‌لیل ھه‌ما تنێ خود‌ێ ب ئاوایێ «واجب الوجود‌» یانی ئه‌و مه‌وجوود‌ێ ھه‌بوونا وی لازم و نیاز ب چێكه‌ره‌كی نه‌یی، سابت د‌كێ، و سابت كرنا صفه‌تێن وی وه‌ك: زانین و كارینێ و جسم نه‌بوونا وی و تنه‌بوونا جی و زه‌مان ژ وی را ب ھێڤیا د‌ه‌لیلێن د‌ی ڤه‌ نه‌٪

د‌ه‌لیل (بورھان)

مه‌وجوود‌ (تشتا ھه‌یی، گووره‌كی حه‌سابا عه‌قل) ئان «واجب الوجود‌»ه‌ ئان «مومكن الوجود‌»؛ گووره‌كی عه‌قل چ تشتێن ھه‌یین ژ ڤان د‌و شقا نه‌د‌ه‌ر ه‌، و مرووڤ ناكرێ ھه‌می یێن ھه‌یین «ممكن الوجود‌» حه‌اب بكێ، چكو مومكنول وجود‌ موحتاجێ «علله‌ت»ێ یه‌، و ئه‌گه‌ر علله‌ت ھه‌می مومكنول وجوود‌ بن و موحتاجێ علله‌ته‌ك د‌ی بن، ھنگێ قه‌ت چ تشت چێنابێ و نایێ وجوود‌ێ، ب گووتنه‌ك د‌ی: ته‌سه‌لسولا علله‌تا مه‌حاله‌ و چێنابێ، نخوه‌ بڤێ نه‌ڤێ سلسله‌ و زنجیرا علله‌تا ل مه‌وجوود‌ه‌كی د‌سه‌كنێ و ل بال وێ خلاس د‌بێ ئه‌وێ كو ئه‌و بخوه‌ نه‌ معه‌لوولێ مه‌وجوود‌ه‌ك د‌ی یه‌ و ئه‌ڤ ژێر تێ گووتن «واجبول وجوود‌»٪

ئه‌ڤ د‌ه‌لیلا ھه‌ ساد‌ه‌ترین و رحه‌تترین د‌ه‌لیلا فه‌لسه‌فی یه‌ ژ ئسباتا ھه‌بوونا خود‌ێ را، كو ژ چه‌ند‌ پێشه‌كیێن حسسی و تجربی نینه‌٪ لێ چكوو د‌ ڤێ بورھانێ د‌ا ژ مه‌فھووم و ئسطلاحێن فه‌لسه‌فی به‌ھره‌ ھاتیه‌ گرتن گه‌ره‌كه‌ د‌ه‌رحه‌ق ڤا ئسطلاح و پێشه‌كیان د‌ا كو د‌ه‌لیل ژ وا پێك ھاتیه‌ شیرووڤه‌یه‌ك بێ كرن٪

ئمكان و وجووب

ھه‌ر «قه‌ضیه‌یه‌ك» ھه‌ر چقا ساد‌ه‌ بێ ژی كێمێ كێم ژ د‌و مه‌فھوومێن ئه‌ساسی (مه‌وضووع و مه‌حموول) پێك ھاتیه‌٪ مه‌سه‌لا، د‌ ڤێ قه‌ضیه‌یێ د‌ا: «رووژ رووناھی یه‌» كو د‌ه‌لاله‌ت د‌كێ ل سه‌ر ھه‌بوونا رووناھیێ ژ رووژێ را «رووژ» مه‌وزووعا قه‌ضیه‌یێ یه‌ و «رووناھی» مه‌حموولێ وێ یه‌٪

سابت بوونا مه‌حموول ژ مه‌وزووعێ را، ژ سێ حاله‌تا نه‌د‌ه‌ره‌: ئان مه‌حاله‌، وه‌ك وێ یێكێ كو بێ گووتن «ژمارا سێ ژ ژمارا چار مه‌زنتره‌»، ئان زه‌رووری یه‌، وه‌ك ڤێ قه‌ضیه‌یێ كو «ژمارا د‌وو نیڤێ ژمارا چاره‌»، ئان نه‌ مه‌حاله‌ و نه‌ لازم و زه‌رووری وه‌ك ڤێ كو بێ گووتن «رووژ ل راسه‌رێ مه‌ یه‌»٪

گووره‌كی ئستلاحا مه‌نتقی، د‌ شكلێ یێكێ د‌ا، نسبه‌تا قه‌ضیه‌یێ خوه‌یێ وه‌صفێ «ئمتناع» و د‌ شكلێ د‌ووێ د‌ا، خوه‌یێ وه‌صفێ «ضه‌رووره‌ت» ئان «وجووب» و د‌ شكلێ سسێ د‌ا خوه‌یێ وه‌صفێ «ئمكان» ێ یه‌ (ب مه‌عنا خاص)٪

لێ چكو د‌ فه‌لسه‌فێ د‌ا د‌ه‌رحه‌ق «مه‌وجوود‌ - ئه‌وا ھه‌یی» تێ ئاخفتن و تشتا كو مومته‌نع و مه‌حال بێ قه‌ت مه‌وجوود‌ بوون ژێرا نینه‌، ژ به‌ر ڤێ یێكێ فه‌یله‌سووفان «مه‌وجوود‌» گووره‌كی حه‌سابا عه‌قل ته‌قسیم كرنه‌ ل سه‌ر «واجبول وجوود‌» و »مومكنول وجوود‌»٪ واجبول وجوود‌ ئه‌وه‌ كو بخوه‌ بخوه‌ ھه‌بێ و نه‌ موحتاجێ ھه‌بوونا تشته‌ك د‌ی یه‌ كو سه‌به‌ب ئان شه‌رطێ چێبوونا وێ یه‌، و پێ نه‌بوونا وێ ئه‌و ژی د‌بێ «تنه‌»٪ و مومكنول وجوود‌ ئه‌و مه‌وجوود‌ه‌ كو بخوه‌ بخوه‌ تنه‌، و ھه‌بوونا وێ ب ھه‌بوونا تشته‌ك د‌ی ڤه‌ گرێد‌ایی یه‌٪

ئه‌ڤ ته‌قسیم كو ل سه‌ر ئه‌ساسێ حه‌سابا عه‌قل چێبوویه‌، بێ ھره‌وێره‌ د‌بێژێ كو ھه‌بوونا «مومته‌نعول وجوود‌»ێ چێنابێ، بێبه‌لێ د‌ه‌لاله‌ت ناكێ ل سه‌ر ڤێ یێكێ كانێ گه‌لوو ئه‌و تشتێن ھه‌یین ژ كیژان قسمێ نه‌ (واجب الوجوود‌ ئان مومكنول وجود‌)٪ ب گووتنه‌ك د‌ی: د‌ورستیا ڤێ قه‌زیه‌یێ ب سێ ئاوایان تێ فكر كرن: یێك ئه‌ڤ كو ھه‌ر تشتا ھه‌یی واجبول وجوود‌ بێ، یا د‌ووێ ئه‌ڤ كو ھه‌ر تشتا ھه‌یی مومكنول وجوود‌ بێ، یا سسێ ئه‌ڤ كو ھنه‌ك یێن ھه‌یین واجبول وجوود‌ و ھنه‌ك د‌ی مومكنول وجوود‌ بن٪ گووره‌كی فه‌رز و ئاوایێ ئه‌ول و سسێ ھه‌بوونا واجبوول وجوود‌ سابته‌، نخوه‌ گه‌ره‌كه‌ ئه‌ڤ فه‌رزا ھه‌ بكه‌ڤێ به‌ر ڤه‌ژه‌نینێ كو: گه‌لو چێد‌بێ ھه‌می تشتێن ھه‌یین مومكنول وجوود‌ بن ئان نه‌؟ و پێ ژ ناڤ برنا ڤێ فه‌رزیه‌یێ كو ھه‌بوونا واجبول وجوود‌ ب ئاوایه‌ك قه‌تعی و یه‌قینی بریار ل سه‌ر تێ د‌ایین و سابت د‌بێ ھه‌رچه‌ند‌ یێك بوون و صفه‌تێن وی یێن د‌ی گه‌ره‌كه‌ پێ د‌ه‌لیلێن د‌ی سابت ببن٪

ڤێ گووره‌كێ لازمه‌ ژ به‌طال كرنا فه‌رزا د‌ووێ را پێشه‌كیه‌ك د‌ی ل بورھانێ (د‌ه‌لیل) زێد‌ه‌ ببێ، ئه‌و ژی ئه‌ڤه‌ كو: مومكنول وجوود‌ بوونا ھه‌می تشتی مه‌حاله‌ و نابێ٪ لێبه‌لێ ژ به‌ر كو ئه‌ڤ پێشه‌كی نه‌ به‌د‌یھی یه‌، خه‌بات ھاتیه‌ كرن كو ئه‌وێ رووناھی و سابت بكن، ب ڤی ئاوایی كو: مومكنول وجوود‌ موحتاجێ علله‌تێ یه‌ و ته‌سه‌لسولا د‌ علله‌تا د‌ا مه‌حاله‌٪ نخوه‌ گه‌ره‌كه‌ زنجیرا علله‌تا ل تشته‌كی بسه‌كنێ كو مومكنول وجوود‌ نه‌بێ و نه‌ موحتاجێ علله‌تێ بێ، یانی واجبول وجوود‌ بێ٪ و ل ڤێد‌ه‌رێ یه‌ كو سه‌رتلیێن ھنه‌ك مه‌فھوومێن د‌ی یێن فه‌لسه‌فی خویا د‌كن و لازمه‌ د‌ه‌رحه‌ق وان د‌ا ھنه‌كی بێ خه‌به‌ر د‌ان٪

علله‌ت و مه‌علوول

ئه‌گه‌ر تشته‌ك موحتاجێ تشته‌ك د‌ی بێ و ھه‌بوونا وێ ب ئاوایه‌كی ل سه‌ر یا د‌ی راوه‌ستا بێ و ب وێ ڤه‌ گرێد‌ایی بێ گووره‌كی ئستلاحا فه‌لسه‌فی ژ وێ یا موحتاج را د‌بێژن «مه‌علوول» و ژ یا د‌ی را د‌بێژن «علله‌ت»٪



1 2 3 next