چاوخشاندنێك به سه‌ر رازى نوێژ دازاناكان ده كۆشن ئه‌و شتانه Ù‰ كه تێگه‌یشتوون له نێوان «غه‌یب» Ùˆ «شه‌ود» بيڵين به كۆمه‌ڵگاى مرۆڤايه تى؛ ھه‌ند‌ێ جار له زانستى نه قلى به ھه‌ ڵگۆزينى روا‌ڵه‌ تى ئايينى وانه Ùˆ نووسينيان ھه‌‌يه Ùˆ ھه‌ند‌ێ جار له زانستى عه Ù‚ÚµÙ‰ به يارمه تى زانسته ناسراوه كان نووسين Ùˆ ناميلكه پاش خۆيان به جێ ده هيڵن؛ وه ھه‌ند‌ێ جاريش له ديتنه دڵیه‌كانيان به يارمه تى كه رامه تى مه عسوومه كان عليه السلام ميرات Ùˆ په ياميك بۆ نه‌وه‌ Ù‰ پاش خۆيان به جێ ئه هيڵن Ùˆ ئه بنه نموونه بۆ په‌یره‌وه‌ كانيان. یه‌كێ له نمونه درهوشاوه كانى ÙƒÛ†Ù‰ نێوان «غه‌یب» Ùˆ «شه‌ود» مامۆستاى به‌رێز Ùˆ مه‌زن ئيمام خومه ينيه(ره) كه نووسه رى ئه‌م ديرانه له ره زبه رى 1334 تا ساڵی 1341 Ù‰ ÙƒÛ†Ú†Ù‰ ھه‌ تاوى شانازى قوتابى بوونم له خزمه تێد‌ا ھه‌‌بووه Ùˆ له سا‌ڵه‌ خۆشه كانى خوێند‌نم بووه. ئه‌گه‌ر ده يه Ù‰ پر به‌ره‌كه‌تى 1357 تا 1368Ù‰ ÙƒÛ†Ú†Ù‰ ھه‌ تاوى به درهوشانه‌وه‌ Ù‰ په روه رده Ù‰ سه‌ره‌تاى «شه‌ود»ى ئه‌و بزانين، به‌و جۆره كه ھه‌یه‌، ده يه Ù‰ پيرۆزى 1347([1]) تا 1358Ù‰ ÙƒÛ†Ú†Ù‰ ھه‌ تاوى به دڵنيایه‌وه‌ رووناكى په روه رده Ù‰ «غه‌یب»ى ئه‌و Øه‌زره‌ته يه (ره) چونكوو له‌م ده يه يه زۆريك له ھه‌ ناسه پيرۆزه غه‌یبیه‌كانى د‌ه‌روونى ريبوارانى رێی راستى Ú¯Ù‡ شاندووه‌ته‌وه، چونكوو له ساڵی 1347Ù‰ ÙƒÛ†Ú†Ù‰ ھه‌ تاوى شى كردنه‌وه‌ Ù‰ دوعاى پارشيوى نووسى كه تييدا خۆشه‌ويستیه‌كه Ù‰ خسته Ù†ÛŽÙˆ «مه شھوود‌» Ùˆ «مه عقوول» Ùˆ «مه نقوول» خستوته به رچاوه Ùˆ به واتایه‌كى تر په‌رد‌ه‌ی له سه‌ر یه‌كگرتنى ئه‌وانه داماڵى. سه نگردد بريشم ار اورا * پرنيان خوانى Ùˆ Øرير Ùˆ پرند
له ساڵی 1349 Ù‰ ÙƒÛ†Ú†Ù‰ ھه‌یڤى Â«Ù…ØµØ¨Ø§Ø Ø§Ù„Ù‡Ø¯Ø§ÙŠØ© إلى الخلاÙØ© والولاية» نووسى وتۆزى سه‌ر روخسارى خه لاÙÙ‡ تى موØه‌ممه‌د‌صلى الله عليه وآله Ùˆ ريبه رى عه له‌وى عليه السلام پاككرد‌ه‌وه Ùˆ چۆنيه تى راز Ùˆ ره‌مزى ئه‌م دوو تيشكه Ù‰ له جيهانى غه‌یب Ùˆ شھوود‌ به زمانى ره‌مز خسته ده ر Ùˆ یه‌كگرتنه كانى به زمانى ئيستيعاره ده رخست. أنا Ù…ÙŽÙ† أهوى Ùˆ من أهوى أنا * Ù†ØÙ† روØان Øَلَلنا بدناً
له ساڵی 1355 Ù‰ ÙƒÛ†Ú†Ù‰ ھه‌یڤى په راويزيكى له سه‌ر شى كردنه‌وه‌ Ù‰ «Ùصوص قيصرى» Ùˆ Â«Ù…ØµØ¨Ø§Ø Ø§Ù„Ø£Ù†Ø³Â»Ù‰ Ù…Øمد بن Øمزه Ùنّاری نووسى Ùˆ له پێشه‌كى Â«Ù…ØµØ¨Ø§Ø Ø§Ù„Ø£Ù†Ø³Â» ميژووى قوتابى ميسباØÙ‰ به‌م شێوه‌ باس ليوه كردووه: «قد شرعنا قرائة هذا الكتاب الشري٠لدى الشێخ العار٠الكامل، استادنا ÙÙ‰ المعار٠الإلهيه، Øضرة الميرزا Ù…Øمد على الشاه آبادى الإصÙهانى، دام ظله، ÙÙ‰ شهر رمضان المبارك1350هـ .ق» Ùˆ له ساڵی 1358Ù‰ ÙƒÛ†Ú†Ù‰ ھه‌یڤى ئه‌م كتێبه رازى نوێژ واتا «سرّ الصلاة»ى نووسى. تييدا (به‌شى پێنجه‌م له وتارى یه‌كه‌م Ùˆ ھه‌روه ها به‌شى پێنجه‌م له پێشه‌كى كتێب) له په رتووكى (اربعين) Ùˆ ھه‌روه ها له به‌شى دوانزد‌ه‌ھه‌م له وتارى د‌ووه‌م باسى په رتوكى Â«Ù…ØµØ¨Ø§Ø Ø§Ù„Ù‡Ø¯Ø§ÙŠÙ‡Â» Ù‰ خۆى كردووه Ùˆ چونكوو ئه‌م كتێبه واتا «سرّ الصلاة» بۆ تایبه‌تمه‌ند‌ان نووسراوه Ùˆ كه سانى تر به جۆريكى پێويست كه ڵكى ليوه رناگرن، كتێبى «آداب الصلاة»ى نووسى كه ھه‌مووان كه ڵكى ليوه رگرن. هاوئاھه‌نگى شه‌ريعه‌ت Ùˆ ته‌ريقه‌ت Ùˆ Øه‌قیقه‌ت له روانگه‌ى ئيمام خومه‌ينیه‌وه‌ (ره)
چۆنيه تى كه ÚµÙƒ وه‌رگرتن له راز Ùˆ ره‌مزى نوێژ له ره‌وا‌ڵه‌تى Øوكم Ùˆ نه ريت Ùˆ مه رج Ùˆ ھه‌موو تایبه‌تمه‌ند‌یه‌كانى له گه‌ڵ سه‌ره‌تاو به‌رد‌ه‌وامیه‌كه ى، نيشان ئه دا كه ته‌نیا رێی گه‌یشتن به رازى نوێژ پاراستنى ره‌وا‌ڵه‌تى نوێژه به بێ توندى وشكى Ùˆ په ژاره یه‌ك؛ چونكوو پشت خستنه گويى ره‌وا‌ڵه‌تى نوێژ لاربوونه‌وه‌ يه له رێی راست، وه Ù¾ÛŽ داگرتن له سه‌ر ئه‌مه‌ش د‌ه‌بێته Ù‡Û†Ù‰ كوژان. ھه‌ر ئه‌و جياوازييه Ù‰ كه له نێوان جه‌سته (لابشرط) Ùˆ بێ گيان (بشرط لا) Ùˆ ھه‌روه ها وه كوو ئه‌و جياوازیه‌كه له نێوان گياندار (لا بشرط) Ùˆ رووه‌ك (بشرط لا) دا ھه‌یه‌؛ ھه‌ر ئه‌و جياوازييه Ù‰ كه له نێوان كه به پاراستنى ته‌واو Ùه‌رمانه كانى په‌ره‌ستنى گه‌یشتووه به زانايى Ùˆ ئه‌و كه سه Ù‰ كه ته‌نیا سووره له سه‌ر Ùه‌رمانه كان. رازى ئه‌وه Ù‰ كه «بێگيان» له سه‌ر مرۆڤ راست نيه، به‌ڵام «جسم» له سه رى راسته Ùˆ ھه‌روه ها «رووه‌ك» له سه رى راست نيه، به‌ڵام «گياندار» له سه رى راسته ئه‌وه یه‌كه‌مرۆڤ به زۆر Ùˆ «لا بشرط»ه Ùˆ ناچيته گرهوى بێ گيانى «بشرط لا» Ùˆ گره‌وى رووه كى «بشرط لا». Øه‌زره‌تى ئيمام (ره) له په راويز له سه‌ر شى كردنه‌وه‌ Ù‰ «Ùصوص» وه ها د‌ه‌Ùه‌رمێ: «(طريقت) Ùˆ (Øقيقت) ته‌نیا له رێی (شريعت)ه‌وه د‌ه‌ست ئه كه‌ون، چونكوو ره‌وا‌ڵه‌ت نيشانده‌رى ناخ Ùˆ د‌ه‌روونه... كه‌سێك كه‌وا ده‌زانێ به به‌رێوه‌ بردنى Ùه‌رمانه‌كانى خوا نه گه‌یشتووه‌ته ناخ Ùˆ د‌ه‌روونى، باش بزانێ كه ره‌وا‌ڵه‌تى باش به رێوه‌ نه بردووه. كه‌سێك كه بیه‌وێ بگاته د‌ه‌روون بێ برينى رێی روا‌ڵه‌ت، وه‌كوو ھه‌ند‌ێ له سوÙيه ره‌مه‌كیه‌كان هيچ به ڵگه‌یه‌كيان له لايان خواوه نيه.»([2]) له باره‌ى مه‌زنى رێره‌وه‌ به ئامانج گه‌یشتووه‌كان كه زانان به سه‌ر ره‌وا‌ڵه‌ت Ùˆ د‌ه‌روون دا، له‌م كتێبه Ù‰ رازى نوێژ دا به‌م جۆره د‌ه‌Ùه‌رمێ: «له‌و بابه‌ته گرنگانه Ù‰ كه پێويستى به وردبوونه‌وه‌ ھه‌یه‌... ئه‌وه يه ئه‌گه‌ر وته یه‌كيان له ھه‌ند‌ێ له زانايانى د‌ه‌روون Ùˆ خاوه‌ن بير بيست... بێ به ÚµÚ¯Ù‡ Ù‰ شه رعى به خراپى نه‌زانن. وانه‌زانن ھه‌ركه‌س ناويكى برد له... پێگه‌ Ù‰ زاته گه‌وره‌كان... سۆÙيه يان بانگه شه بۆ لاى سۆÙيه تى د‌ه‌كا... سويند به خوا Ú†Ù‡ شنى وشه كانيان، شى كردنه‌وه‌ Ù‰ قورئان Ùˆ Øه‌د‌یسه.»([3]) گرنگترين بنه ماكانى ميعراجى راسته‌قینه دوو شته
ئه‌و شته‌ی كه له روانگه Ù‰ ئيمام خومه ينیه‌وه‌(ره) له‌م رهوته مه‌عنه‌ویه دا گرنگه، دوو بنه‌مایه‌كه یه‌كه‌ميان له مه ر «طهارت»ه كه ره‌مزه كه Ù‰ «خاڵى بوونه» رازى نهينى یه‌كه Ù‰ ئه‌ويش «تجريد»ه‌ Ùˆ «ئه‌ويتر» كه بنه‌مایگه‌وره يه، له مه ر نوێژه‌وه یه‌كه رازه كه Ù‰ «تَجَلّيه» Ùˆ رازى نهينى یه‌كه Ù‰ ئه‌ويش «تÙريد»ه Ùˆ...([4])ئه‌م رێگانه‌ش له لایه‌ن ريواره پيشينه كانه‌وه‌ له راز نووسينه كانياندا هاتووه‌. چونكوو به‌و جۆره كه هاتووه‌: «لاصلاة إلا بÙاتØØ© الكتاب» به‌و راده يه گه‌یشتووه كه «لا صلاة إلا بطهور» واتا دۆزينه‌وه‌ Ù‰ راز Ùˆ ره‌مزى نوێژ بێ وردبوونه‌وه‌ له رازى «طهارت» د‌ه‌ست ناكه‌وێ. چونكوو بنه‌مای«طهارت» وه‌ك بنه‌مای «نيت» Ùˆ ئاماده يى دڵ بایه‌خيكه بۆ زۆربه‌ى په‌ره‌ستنه كان، به جێھێنانى رازى «طهارت» Ùˆ شى كردنه‌وه‌ Ù‰ ره‌مزى «نيت» راز Ùˆ ره‌مزى زۆربه Ù‰ به ندايه تیه‌كان رۆشن ئه كاته‌وه، بۆيه ته‌وه ره Ù‰ باسى سه‌ره‌تايى ئه‌م په رتووكه، كه بريتيه له شه‌ش به‌ش، له باره Ù‰ راز Ùˆ ره‌مزى به ندايه تيه؛ چونكوو تایبه‌تمه‌ند‌ى ريبه رى Ùˆ ئیمامه‌ت له سروشتى ئه‌و زاته مه‌زنه دابوو، ھه‌رگيز بيرۆكه Ù‰ گشتى د‌ه‌ست به ردارى ئه نديشه Ù‰ عيرÙانیه‌كانى ئه‌و نه ده بوون؛ چونكوو بيرۆكه عيرÙانیه‌كه Ù‰ ئه‌و، كۆمه‌ڵگاى له ته نيايى رزگار كرد Ùˆ نه بووه Ù‡Û†Ù‰ ته نيايى عارÙÙ‡ كه؛ بۆيه پاش ئه‌وه Ù‰ كه وته Ù‰ خوا ليخۆشبوو شھه‌يدى د‌ووه‌م له كتێبى «اسرار الصلاة»ى ئه‌و زاته مه‌زنه ئه‌گه‌ريته‌وه، زوو تێده‌گا Ùˆ د‌ه‌Ùه‌رمێ: «ئه‌وه Ù‰ كه Ùه‌رموويانه له ماڵى تاريكدا نوێژبخوينن، بۆ Ùه‌رزه كانى رۆژانه نيه به ڵكو له نوێژى جه ماعه تى موسڵماناندا خوێند‌نيان سونه تيكه Ùˆ داكۆكى له سه‌ر كراوه.»([5])
|