پيش ووتاری رازى نوێژ چۆنيه تى كه ÚµÙƒ وه‌رگرتن له راز Ùˆ ره‌مزى نوێژ له ره‌وا‌ڵه‌تى Øوكم Ùˆ نه ريت Ùˆ مه رج Ùˆ ھه‌موو تایبه‌تمه‌ند‌یه‌كانى له گه‌ڵ سه‌ره‌تاو به‌رد‌ه‌وامیه‌كه ى، نيشان ئه دا كه ته‌نیا رێی گه‌یشتن به رازى نوێژ پاراستنى ره‌وا‌ڵه‌تى نوێژه به بێ توندى وشكى Ùˆ په ژاره یه‌ك؛ چونكوو پشت خستنه گويى ره‌وا‌ڵه‌تى نوێژ لاربوونه‌وه‌ يه له رێی راست، وه Ù¾ÛŽ داگرتن له سه‌ر ئه‌مه‌ش د‌ه‌بێته Ù‡Û†Ù‰ كوژان. ھه‌ر ئه‌و جياوازييه Ù‰ كه له نێوان جه‌سته (لابشرط) Ùˆ بێ گيان (بشرط لا) Ùˆ ھه‌روه ها وه كوو ئه‌و جياوازیه‌كه له نێوان گياندار (لا بشرط) Ùˆ رووه‌ك (بشرط لا) دا ھه‌یه‌؛ ھه‌ر ئه‌و جياوازييه Ù‰ كه له نێوان كه به پاراستنى ته‌واو Ùه‌رمانه كانى په‌ره‌ستنى گه‌یشتووه به زانايى Ùˆ ئه‌و كه سه Ù‰ كه ته‌نیا سووره له سه‌ر Ùه‌رمانه كان. رازى ئه‌وه Ù‰ كه «بێگيان» له سه‌ر مرۆڤ راست نيه، به‌ڵام «جسم» له سه رى راسته Ùˆ ھه‌روه ها «رووه‌ك» له سه رى راست نيه، به‌ڵام «گياندار» له سه رى راسته ئه‌وه یه‌كه‌مرۆڤ به زۆر Ùˆ «لا بشرط»ه Ùˆ ناچيته گرهوى بێ گيانى «بشرط لا» Ùˆ گره‌وى رووه كى «بشرط لا». Øه‌زره‌تى ئيمام (ره) له په راويز له سه‌ر شى كردنه‌وه‌ Ù‰ «Ùصوص» وه ها د‌ه‌Ùه‌رمێ: «(طريقت) Ùˆ (Øقيقت) ته‌نیا له رێی (شريعت)ه‌وه د‌ه‌ست ئه كه‌ون، چونكوو ره‌وا‌ڵه‌ت نيشانده‌رى ناخ Ùˆ د‌ه‌روونه... كه‌سێك كه‌وا ده‌زانێ به به‌رێوه‌ بردنى Ùه‌رمانه‌كانى خوا نه گه‌یشتووه‌ته ناخ Ùˆ د‌ه‌روونى، باش بزانێ كه ره‌وا‌ڵه‌تى باش به رێوه‌ نه بردووه. كه‌سێك كه بیه‌وێ بگاته د‌ه‌روون بێ برينى رێی روا‌ڵه‌ت، وه‌كوو ھه‌ند‌ێ له سوÙيه ره‌مه‌كیه‌كان هيچ به ڵگه‌یه‌كيان له لايان خواوه نيه.»([30]) له باره‌ى مه‌زنى رێره‌وه‌ به ئامانج گه‌یشتووه‌كان كه زانان به سه‌ر ره‌وا‌ڵه‌ت Ùˆ د‌ه‌روون دا، له‌م كتێبه Ù‰ رازى نوێژ دا به‌م جۆره د‌ه‌Ùه‌رمێ: «له‌و بابه‌ته گرنگانه Ù‰ كه پێويستى به وردبوونه‌وه‌ ھه‌یه‌... ئه‌وه يه ئه‌گه‌ر وته یه‌كيان له ھه‌ند‌ێ له زانايانى د‌ه‌روون Ùˆ خاوه‌ن بير بيست... بێ به ÚµÚ¯Ù‡ Ù‰ شه رعى به خراپى نه‌زانن. وانه‌زانن ھه‌ركه‌س ناويكى برد له... پێگه‌ Ù‰ زاته گه‌وره‌كان... سۆÙيه يان بانگه شه بۆ لاى سۆÙيه تى د‌ه‌كا... سويند به خوا Ú†Ù‡ شنى وشه كانيان، شى كردنه‌وه‌ Ù‰ قورئان Ùˆ Øه‌د‌یسه.»([31]) گرنگترين بنه ماكانى ميعراجى راسته‌قینه دوو شته ئه‌و شته‌ی كه له روانگه Ù‰ ئيمام خومه ينیه‌وه‌(ره) له‌م رهوته مه‌عنه‌ویه دا گرنگه، دوو بنه‌مایه‌كه یه‌كه‌ميان له مه ر «طهارت»ه كه ره‌مزه كه Ù‰ «خاڵى بوونه» رازى نهينى یه‌كه Ù‰ ئه‌ويش «تجريد»ه‌ Ùˆ «ئه‌ويتر» كه بنه‌مایگه‌وره يه، له مه ر نوێژه‌وه یه‌كه رازه كه Ù‰ «تَجَلّيه» Ùˆ رازى نهينى یه‌كه Ù‰ ئه‌ويش «تÙريد»ه Ùˆ...([32])ئه‌م رێگانه‌ش له لایه‌ن ريواره پيشينه كانه‌وه‌ له راز نووسينه كانياندا هاتووه‌. چونكوو به‌و جۆره كه هاتووه‌: «لاصلاة إلا بÙاتØØ© الكتاب» به‌و راده يه گه‌یشتووه كه «لا صلاة إلا بطهور» واتا دۆزينه‌وه‌ Ù‰ راز Ùˆ ره‌مزى نوێژ بێ وردبوونه‌وه‌ له رازى «طهارت» د‌ه‌ست ناكه‌وێ. چونكوو بنه‌مای«طهارت» وه‌ك بنه‌مای «نيت» Ùˆ ئاماده يى دڵ بایه‌خيكه بۆ زۆربه‌ى په‌ره‌ستنه كان، به جێھێنانى رازى «طهارت» Ùˆ شى كردنه‌وه‌ Ù‰ ره‌مزى «نيت» راز Ùˆ ره‌مزى زۆربه Ù‰ به ندايه تیه‌كان رۆشن ئه كاته‌وه، بۆيه ته‌وه ره Ù‰ باسى سه‌ره‌تايى ئه‌م په رتووكه، كه بريتيه له شه‌ش به‌ش، له باره Ù‰ راز Ùˆ ره‌مزى به ندايه تيه؛ چونكوو تایبه‌تمه‌ند‌ى ريبه رى Ùˆ ئیمامه‌ت له سروشتى ئه‌و زاته مه‌زنه دابوو، ھه‌رگيز بيرۆكه Ù‰ گشتى د‌ه‌ست به ردارى ئه نديشه Ù‰ عيرÙانیه‌كانى ئه‌و نه ده بوون؛ چونكوو بيرۆكه عيرÙانیه‌كه Ù‰ ئه‌و، كۆمه‌ڵگاى له ته نيايى رزگار كرد Ùˆ نه بووه Ù‡Û†Ù‰ ته نيايى عارÙÙ‡ كه؛ بۆيه پاش ئه‌وه Ù‰ كه وته Ù‰ خوا ليخۆشبوو شھه‌يدى د‌ووه‌م له كتێبى «اسرار الصلاة»ى ئه‌و زاته مه‌زنه ئه‌گه‌ريته‌وه، زوو تێده‌گا Ùˆ د‌ه‌Ùه‌رمێ: «ئه‌وه Ù‰ كه Ùه‌رموويانه له ماڵى تاريكدا نوێژبخوينن، بۆ Ùه‌رزه كانى رۆژانه نيه به ڵكو له نوێژى جه ماعه تى موسڵماناندا خوێند‌نيان سونه تيكه Ùˆ داكۆكى له سه‌ر كراوه.»([33]) دانانى وه ختى ئازاد بۆ به ندايه تى له بنه ما پر بایه‌خه كانى گه‌یشتنه به راز Ùˆ ره‌مزى نوێژه، به‌و جۆره كه له به‌شى شه‌شه‌مى پێشه‌كى Ùˆ وتارى یه‌كه‌مى به‌شى نۆھه‌م هاتووه‌. به‌ڵام به ÚµÚ¯Ù‡ Ù‰ باوه ر پێكراوى ھه‌موو ئه‌م وتانه، ھه‌ر ئه‌وه یه‌كه له «په‌یمان نامه ى» ميرى باوه‌رداران عليه السلام بۆ ماليكى ئه شته ر نووسراوه: «ئه Ù‰ مالك باشترين كات بۆ په‌یوه‌ند‌ى له گه‌ڵ خوا ته رخان بده؛ Ú¯Ù‡ رچى له كاتيكدا مه‌به‌ستت پاك بێ Ùˆ كۆمه‌ڵگا كه ڵكى چاكه Ù‰ Ù„ÛŽ وه رگرێ، ھه‌موو كاره‌كان له پيناو خوا دايه.»([34]) راز Ùˆ ره‌مزى Øه‌ڵاڵ بوونى شوێنى نوێژ خوين Ùˆ Ú†Ù‡ شنه كانى باز كردن له وتارى یه‌كه‌مى به‌شى ھه‌شته‌مى كتێبه كه دا له باره‌ى رازى Ù…ÙˆØ¨Ø§Ø Ø¨ÙˆÙˆÙ†Ù‰ شوێن به‌مجۆره هاتوه: «وه ختێ كه... دڵ ديلى شه‌یتان يان نه‌Ùسه، په‌ره‌ستگا (معبد)Ù‰ ھه‌ق... تۆره يه Ùˆ به‌و راده كه له ژێر Ú†Ù†Ú¯Ù‰ شه‌یتان رزگار بوو، هاتوته ژێر سیبه‌رى له شكرى خوايى، تا شوێنێ كه رزگارى سێگانه بێته‌ ئاراوه.» پاشان باسى Ú†Ù‡ شنى سێگانه Ù‰ بازبوون (ÙØªØ Ù‚Ø±ÙŠØ¨ØŒ ÙØªØ Ù…Ø¨ÙŠÙ†ØŒ ÙØªØ Ù…Ø·Ù„Ù‚) به به ÚµÚ¯Ù‡ ھێنانه‌وه‌ له ئايه‌تى سووره ته كانى «ÙتØ» Ùˆ «صÙ» Ùˆ «نصر» كراوه له روانگه Ù‰ عيرÙانى تایبه‌ت به خویه‌وه‌. سه‌رچاوه Ù‰ سه ره كى ئه‌م به ÚµÚ¯Ù‡ عيرÙانيانه، نووسراوه كانى عارÙÙ‡ پيشينه كانه، وه كوو «تأويلات»ى خواليخۆشبوو (مولى عبدالرزاق كاشانى)... به‌و به‌رێزه له سه‌ره‌تاى راڤه Ù‰ سووره تى «ÙتØ» به‌م جۆره د‌ه‌Ùه‌رمێ: «ÙØªÙˆØ Ø±Ø³ÙˆÙ„ الله صلى الله عليه وآله ثلاثة: أولها، الÙØªØ Ø§Ù„Ù‚Ø±ÙŠØ¨... Ùˆ ثانيها، الÙØªØ Ø§Ù„Ù…Ø¨ÙŠÙ†... Ùˆ ثالثها، الÙØªØ Ø§Ù„Ù…Ø·Ù„Ù‚Â». سه‌رچاوه Ù‰ ئه‌م دابه‌شكردنه ئايه‌ته كانى سووره ته كانى ناوبراوه؛ ئه‌گه‌رچى له شى كردنه‌وه‌ Ù‰ راڤه Ù‰ «بازبوونى سێگانه» جياوازى بۆچوون يان راڤه كردن ھه‌یه‌، به‌ڵام بيرۆكه سه ره كیه‌كان یه‌كيكه.
|